Niedawno opisałem zasady masażu klasycznego. Dziś bez zbędnego przedłużania wstępu, zabieram się za zasady manualnego drenażu limfatycznego.

Większość zasad będzie bezpośrednio wynikała z celu masażu oraz specyficznej budowy układu chłonnego. Dlatego pokrótce warto sobie o tych tematach opowiedzieć.

Drenaż limfatyczny ma na celu usunięcie obrzęku. Obrzęk najczęściej jest spowodowany zastojem chłonki, czyli limfy, w przestrzeniach międzykomórkowych. O przyczynach obrzęku nie będę teraz długo pisał, ale wspomnę jedynie, że wyróżnić można obrzęk dynamiczny i restrykcyjny.

Obrzęk dynamiczny spowodowany jest złym odprowadzaniem chłonki, z jednoczesnym zachowaniem struktur układu chłonnego. Obrzęk restrykcyjny polega na niemożliwości odprowadzenia chłonki w normalnym trybie, z powodu uszkodzenia (lub usunięcia) naczyń i węzłów chłonnych.

Jak pisałem, chłonka zbiera się w przestrzeniach międzykomórkowych. W przestrzeniach tych jest stosunkowo mało miejsca, a przepływ chłonki jest powolny. Stamtąd dzięki skurczom mięśni jest przepychana do naczyń chłonnych, które łącząc się, tworzą coraz większe naczynia (wygląda to, jak dorzecze rzeki), aż w końcu chłonka wraca do krwiobiegu.

Tyle wstępu. Przechodzę do zasad.

1. Ułożenie pacjenta

Aby ułatwić odprowadzanie limfy, obszar objęty masażem powinien znajdować się powyżej poziomu serca. Chcesz przecież, aby grawitacja działała na Twoją korzyść.

Dopuszczalne jest leżenie na plecach lub brzuchu.

W leżeniu na plechach pod kolana i stawy skokowe pacjenta włóż wałki. Głowa pacjenta powinna być lekko uniesiona (dostosuj zagłówek), a kończyny górne luźno spoczywają na klinach.

W pozycji na brzuchu włóż wałek pod stawy skokowe pacjenta. Kończyny górne leżą wzdłuż tułowia, lekko odwiedzione w stawach ramiennych i zgięte w stawach łokciowych. Jeśli ta pozycja jest mało wygodna, pacjent może podłożyć ręce pod czoło.

2. Kolejność opracowania

Manualny drenaż limfatyczny wykonuj zawsze od części bliższych do dalszych (jest to tak zwana kolejność segmentarna). Zazwyczaj na samym początku powinieneś opracować węzły nadobojczykowe (symetrycznie). Następnie zachowując kolejność segmetarną, opracuj kolejne części kończyn lub tułowia.

Taka odwrócona w stosunku do masażu klasycznego kolejność sprawia, że opracowując kolejne obszary, nie spowodujesz dodatkowych zastoi limfy.

Wyobraź sobie, że w stanie po mastektomii, Twoja pacjenta ma obrzęk od ramienia do przedramienia. Gdybyś zaczął masaż od przedramienia (jak w masażu klasycznym), to gdzie byś przesunął limfę? Przecież łokieć i ramię również są obrzęknięte! Dlatego w tym wypadku prawidłowa kolejność to: węzły nadobojczykowe, pacha, ramię, łokieć, pacha*, przedramię.

* O tym, czemu pacha się powtarza, napiszę za chwilę.

3. Obowiązują Cię wskazania i przeciwwskazania do manualnego drenażu limfatycznego.

Co do zasady przeciwwskazania pokrywają się z tymi w masażu klasycznym. Wyjątek stanowi między innymi choroba nowotworowa.

Badacze, lekarze, fizjoterapeuci i masażyści wciąż dyskutują, czy lepiej masować, czy też nie, w przebiegu choroby nowotworowej. Z jednej strony, teoretycznie istnieje zwiększone ryzyko przerzutów, gdy komórki nowotworowe z węzłów chłonnych (które opracowujemy) przedostaną się do tkanek dalej położonych.
Z drugiej strony, utrwalony obrzęk limfatyczny powoduje trwałe kalectwo i utratę funkcji kończyny.

Moim zdaniem (każdy powinien się kierować własnymi przemyśleniami) mniejszym złem jest wykonanie masażu limfatycznego. Tłumaczę to sobie następująco: skoro masaż ma spowodować przerzuty, to znaczy, że komórki nowotworowe są w ciele. Ich migracja z węzłów chłonnych ma następować na skutek przyspieszonego przepływu limfy. Tyle że przyspieszony przepływ limfy ma miejsce w czasie każdego wysiłku. Idąc dalej tym tokiem rozumowania, pacjent przez 5 lat po zakończeniu leczenia nie powinien też chodzić po schodach, ani spacerować (bo to męczy).

4. Podwójnie opracowujemy węzły chłonne (w metodzie polskiej)

Podwójne opracowanie węzłów chłonnych to chyba najtrudniejsza do nauczenia zasada. Dzięki takiemu działaniu węzły chłonne są dodatkowo drenowane i „zachęcane” do działania. Również dzięki temu moi słuchacze dostają bólu głowy, próbując zapamiętać prawidłową kolejność drenowanych okolic.

Dla kończyny dolnej drenaż wygląda następująco: W leżeniu na plecach opracowujesz węzły nadobojczykowe, brzuch, węzły pachwinowe pionowe i poziome, udo, kolano, węzły pachwinowe, podudzie, staw skokowy, kolano, śródstopie, palce, staw skokowy… Następnie w leżeniu na brzuchu: udo, kolano, podudzie, stopa.

Dramat. Ale w końcu jest to do zapamiętania. W skrócie, kiedy trafiasz na węzły chłonne (na kończynach są w okolicy stawów) to na chwilę wracasz do wcześniejszych węzłów, a po ich opracowaniu kontynuujesz kolejne części kończyny.

Stąd np. na kończynie górnej jest: pacha, ramię, łokieć (węzły chłonne, więc zaraz będzie powrót do wcześniejszych), pacha (jest powrót), przedramię (bo wcześniej był łokieć).

5. Tempo drenażu limfatycznego

Uwierz lub nie ale kiedyś udało mi się zasnąć, wykonując drenaż limfatyczny twarzy. Drenaż to chyba najwolniejszy masaż na świecie. Tempo jest tak wolne, gdyż chłonka musi przecisnąć się między komórkami (co jest baaardzo powolne). Jedno kółko w technice rozcierania trwa 1 sekundę. Głaskanie przedramienia może zająć 5-10 sekund. Do tego każdą technikę powinieneś powtórzyć od 3 do 5 razy.

6. Techniki są płynne i mają charakter przepychający

W punkcie tym zawarłem dwie zasady, gdyż nierozerwalnie wiążą się ze sobą. Drenaż ma usuwać chłonkę, więc musi mieć charakter przepychający. Oznacza to, że techniki wykonujesz odrobinę głębiej niż w masażu klasycznym.

Ruchy powinny być płynne, gdyż płynność ta wpływa na rozluźnienie mięśni. W napiętych mięśniach naczynia układu limfatycznego są niedrożne, więc musisz zachowywać rozluźniający charakter technik.

7. Nie wolno doprowadzić do rozszerzenia naczyń krwionośnych

Przekrwienie tkanek jest bardzo niepożądane, gdyż wraz z większą ilością krwi w obszarze masowanym, pojawia się wzmożony obrzęk. Jak uniknąć przekrwienia? Użyj odrobiny oliwki i wykonuj techniki powoli, bez zbędnego tarcia tkanek. Z tego samego powodu nie należy stosować żadnych maści, czy oliwek o działaniu rozgrzewającym.

8. Przygotowanie układu chłonnego

Pisałem już o tym, że żeby przepchnąć limfę musisz mieć wolne miejsce w okolicy bliższej serca. Inaczej nie ma to sensu.

9. Czas trwania zabiegu

Ze względu na czas potrzebny na wykonanie technik, drenaż pojedynczej okolicy trwa zwykle 20 do 30 minut. Zborowski podaje, że drenaż całego ciała zajmuje 90 minut, ale szczerze nie spotkałem się nigdy z takim zabiegiem w celach leczniczych.

10. Ilość masaży w serii i częstotliwoś

Drenaż można wykonywać codziennie, a nawet dwa razy w ciągu dnia. Co do zasady seria zabiegów w ramach NFZ wynosi 10. Jest to czas, w którym możesz zredukować obrzęk po skręceniu, albo innym urazie. Leczenie w przebiegu choroby nowotworowej może trwać latami (oczywiście w takim wypadku nie robisz drenażu codziennie).

11. Działania wspomagające

Drenaż limfatyczny możesz wspomóc poprzez kompresjoterapię, czyli ucisk. Zapobiega to powstawaniu kolejnego obrzęku i niejako wyciska istniejący zastój limfy z tkanek. W tym celu możesz zaproponować pacjentom specjalne pończochy uciskowe, mankiety lub bandażowanie.

Dobrym pomysłem będzie również zastosowanie tapingu o działaniu drenażowym. Przedłuży to działanie masażu o nawet 5 dni.

Kolejną zalecaną opcją są ćwiczenia. Pokaż pacjentowi proste ćwiczenia czynne bez obciążeń. Niech jego mięśnie popracują, wzmacniając przepływ chłonki.

12. Informacje dla pacjenta.

Powinieneś poinformować pacjenta o tym, że czasem leczenie jedynie spowalnia rozwój choroby, lub czasem jest w ogóle nieskuteczne.

Pacjent musi się dowiedzieć jak wykonywać ćwiczenia i kiedy zakładać ubranie uciskowe (rano, zanim wstanie).

Rolą lekarza, ale i masażysty jest przypominanie pacjentowi, aby nie stosował losowych kuracji, ale żeby stosował się do zaleceń lekarskich.

Wreszcie trzeba pacjentowi uświadomić, że obrzęknięta okolica ma zaburzenia odżywienia tkanek, co oznacza, że rany goją się wolniej. Poinformuj pacjenta, by unikał zadrapań, uderzeń, otarć itp. Pacjent nie powinien nosić biżuterii na obrzękniętej ręce, nie powinien dźwigać ciężarów (np. siatek z zakupami), nie powinien długo trzymać rąk nad głową (mycie okien, wieszanie firan).

Podsumowanie

Jak widzisz, prawidłowe wykonanie drenażu limfatycznego nie jest łatwe. Tym większy mój szacunek dla tych, którzy robią to porządnie i poza samym wykonaniem masażu dbają o zachowanie zasad drenażu.

Wszystko może mieć i ma znaczenie. Pozycja pacjenta, tempo i charakter technik, kierunek i kolejność. To wszystko wpływa na skuteczność terapii.

Przy okazji mała dygresja. Wiesz, że przeciętny technik masażysta wykonuje drenaż limfatyczny o wiele lepiej niż przeciętny fizjoterapeuta? W czasie studiów na drenaż miałem przeznaczone około 12 godzin. W czasie nauki na kierunku technika masażysty było to pół semestru. Jest to bardzo fajne pole do nawiązania współpracy między tymi dwoma zawodami. Masażysta może również z powodzeniem nawiązać współpracę np. ze stowarzyszeniem Amazonek, jak i pojedynczymi pacjentami.

Artykuł oparty jest na doświadczeniach własnych i na podręczniku Zborowski A. Drenaż limfatyczn10